 |
De Zuidwalvulkaan is een in rust verkerende vulkaan in Nederland die zich op ruim 2 km onder het aardoppervlak bevindt, onder de Waddenzee tussen Harlingen en Vlieland, meer precies iets ten zuidwesten van het eilandje Griend. De vulkaan was actief tijdens het late Jura (ca. 160 - 145 Ma geleden) en is nadien bedekt onder ca. 2000 meter sedimentair gesteente, voornamelijk schalie en zandsteen uit het Krijt. |
|
Na de uitbarsting van de vulkaan op IJsland in april 2010 is de aswolk, gevaarlijk dichtbij gekomen. Maar waar niemand het over heeft gehad is het feit dat zich in onze onmiddellijke nabijheid ook een vulkaan bevindt en wel in de Waddenzee.
Na de vondst van de Groningse gasbel bij Slochteren in 1959 leeft de verwachting dat ook onder de Waddenzee aardgas te vinden moet zijn. En inderdaad blijkt zich ten zuiden van Vlieland een bel te bevinden, in een gebied dat ‘zuidwal’ heet. Vanwege milieuvoorschriften mag de Franse maatschappij Elf Petroland pas in 1988 met boringen beginnen. Niet lang daarna stuiten de geologen van het bedrijf op een merkwaardige vervorming, recht onder de gasbel, op twee kilometer diepte. De ondergrond wordt met seismische golven in beeld gebracht, en er tekent zich een pakweg één kilometer hoge berg af. Opgeboorde stukjes gesteente uit die berg verraden dat het een vulkaan is, die zo’n 160 miljoen jaar geleden lava over het toenmalige landschap heeft doen uitstoten.
Twaalf miljoen jaar later dooft de zuidwalvulkaan uit, en worden de geologische processen voltooid die hem tot de gasleverancier van vandaag hebben gemaakt. Want het gas zelf is al veel ouder. In het geologisch tijdperk carboon, zo’n 300 miljoen jaar geleden, ligt het Europese continent ter hoogte van de evenaar. Van Engeland tot Polen zijn tropische moerassen te vinden, met veel planten, waar veen in ontstaan.
De zee spoelt daar regelmatig overheen, en zet klei en zand af op het veen. Als dat later wordt samengeperst onder nieuwe lagen, ontstaat gas, steenkool en schalie, versteende klei. Zou er verder niets meer zijn gebeurd, dan zou het aardgas vermoedelijk onbereikbaar gebleven zijn, omdat het homogeen in de afzettingen verspreid zit.
Maar de vulkaan dient zich van onder de aardkorst aan, en breekt de lagen met het gas langzaam in stukken.
Het gas komt dan ook in beweging, en verplaatst zich door de breuken omhoog naar een laag poreus zandsteen, dat aan het einde van het carboon is gevormd. Nog verder opstijgen wordt onmogelijk gemaakt door een ondoordringbare zoutafzetting, die ondanks het geweld van de vulkaan goeddeels intact is gebleven.
Zo kan het gebeuren dat het gas uiteindelijk tot stilstand komt op het hoogste punt van de ruïne van de vulkaan – vlak boven de krater. Uit de boringen in de vulkaanpijp is gebleken dat de berg nog steeds ‘nagloeit’, want de temperatuur ligt er zo’n dertig graden Celsius hoger dan normaal op die diepte.
|
De vulkaan in de Waddenzee heeft een hoogte van ongeveer 1 km en is gedurende zo'n 12 miljoen jaar actief geweest. De erupties van de vulkaan zijn hevig en kortstondig geweest met veel explosies. Dit, samen met de mineraalsamenstelling, duidt op vulkanisme dat plaats heeft gevonden als gevolg van subductie die niet direct nabij de vulkaan plaatsvindt.
De Kimmerische orogenese, zoals de periode van gebergtevorming die destijds heeft plaats gevonden en die naam heeft meegekregen, is een fase van compressie waarbij de toenmalige microplaten Turkije en Iran noordwaarts bewegen en in botsing komen met het Euraziatische continent. Deze orogenese zou door de Euraziatische plaat schokgolven teweeg hebben kunnen brengen, die hebben geleid tot vulkanisme.
Dit proces zal zich tijdens de Alpiene orogenese herhaald kunnen hebben, als tijdens het Eoceen in de Eifel grootschalig explosief vulkanisme ontstaat als mogelijk gevolg van de botsing en subductie van de Adriatische Plaat. De vulkaan in de ondergrond is bedekt door zandsteenlagen uit het onder-Krijt, die een reservoirgesteente vormen voor gas. Het afsluitingsgesteente is een dik pakket kleisteen dat is afgezet tijdens de transgressieve fase na de vorming van de Zuidwalvulkaan, in het onder-Krijt. |
|
|
Afbeelding boven (1973):
Op de vroege ochtend van 23 januari 1973 komt op het IJslandse eilandje Heimaey de vulkaan Helgafjell tot een onverwachte uitbarsting.
Omdat de vulkaan 5000 jaar eerder voor het laatst is uitgebarsten, wordt het ‘dood’ geacht. Het blijkt echter een slapende vulkaan te zijn. Het visserstadje Vestmannaeyjar wordt bedolven onder lava, maar de vijfduizend inwoners worden tijdig geëvacueerd.
De vissersvloot van Heimaey, die toevallig in de haven is, zorgt ervoor dat het eilandje binnen enkele uren is ontruimd. Met behulp van grote hoeveelheden koud water wordt voor het eerst in de geschiedenis geprobeerd de lavastroom te stoppen. Dat lukt, hoewel enkele huizen verloren gaan.
Een 9 kilometer hoge rook- en aswolk hangt nog dagen over het eiland. |
De Zuidwalvulkaan in de Waddenzee is thans een in rust verkerende vulkaan in Nederland die zich op ruim 2 km onder het aardoppervlak bevindt, tussen Harlingen en Vlieland, meer precies iets ten zuidwesten van het eilandje Griend.
De vulkaan is actief tijdens het late Jura (ca. 160 - 145 Ma geleden) en is nadien bedekt onder ca. 2000 meter sedimentair gesteente, voornamelijk schalie en zandsteen uit het Krijt en daarom geheel ongevaarlijk.
De vulkaan is eigenlijk ontdekt in 1970 als de Franse oliemaatschappij Elf Petroland (tegenwoordig onderdeel van Total) een boring zet in de Waddenzee, met als doel een mogelijk gasveld dat zich daar volgens seismisch onderzoek zou bevinden.
De maatschappij stuit tot zijn verbazing onder het reservoirgesteente op gesteente in het boorgat, dat van vulkanische oorsprong is. Het blijkt een vulkaan te zijn die gevormd is tijdens de fase van orogenese in het toenmalige Europese continent van ongeveer 160 miljoen jaar (Ma) geleden.
Het Zuidwalgasveld, dat zich direct boven de vulkaan bevindt, wordt in 1988 in productie genomen en produceert nog steeds gas (2010).
Naast de gesteentefragmenten (boorgruis genoemd), is er nog een andere indicatie voor de aanwezigheid van een warmtebron in de vorm van een vulkaan; de temperatuur op een diepte van 2 kilometer is normaal gesproken 100 graden Celsius, in dit geval is dit 130 graden.
|
|
Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorg-vuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe. |
Hoogeveen, 21 april 2010
Update: 13 augustus 2020.
Update: 29 januari 2021.
Update: 18 juni 2023.
Samenstelling: © Harm Hillinga. |
 |
|
↑ Top |
|
